Trzeci sezon Centrum Sztuki Włączającej
W trzecim sezonie Centrum Sztuki Włączającej zatytułowanym “Nie zostawiaj nikogo w tyle”, chcemy zastanowić się, co w pracy na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami w polu kultury i sztuki może wnieść idea bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju. Sfera różnorodności biologicznej i zdrowych ekosystemów odgrywa dziś kluczową rolę w budowaniu strategii przeciwdziałających kryzysowi klimatycznemu i ekonomicznemu. W różnorodnym świecie poszczególne biosfery naszego społeczeństwa powinny współistnieć i nawzajem się wspierać. Jak postulaty bioróżnorodności, podnoszone na poziomie systemowym i transnarodowym, mogą wpływać na jego mniejsze ekosystemy? Jak powinien na tym tle wyglądać ekosystem sztuki, kultury czy teatru, aby mógł odpowiedzieć na potrzebę różnorodnych grup społecznych, często nie uwzględnianych jako jego współtwórcy? Co powinno się zmienić, aby instytucje kultury i sztuki tworzyły włączające ekosystemy, które są otwarte na różne reprezentacje i obecności oraz nie zostawiały nikogo w tyle.
Zależy nam, by zainicjować namysł nad wprowadzeniem nowych, opartych na sprawiedliwszym i bardziej zrównoważonym udziale osób z niepełnosprawnościami praktyk włączających prowadzonych na polu sztuki – w tym w szczególności teatru, tańca, performansu i sztuk wizualnych. Uderzająca jest wciąż znikoma obecność osób z niepełnosprawnościami, zarówno po stronie odbiorców jaki i twórców sztuki tworzonej w instytucjach publicznych deklarujących politykę dostępności i inkluzji. Chcemy zastanowić się, jaki rodzaj działań i postaw jest konieczny, by społeczność artystów i społeczność odbiorców teatru, tańca, performansu i sztuk wizualnych poszerzyła się o grono osób z niepełnosprawnością, których nieobecność jest wciąż dotkliwym sygnałem społecznych nierówności.
Dialog ten chcemy prowadzić w działaniu, inicjując warsztaty, dyskusje, wykłady i seminaria adresowane do środowiska osób z niepełnosprawnościami, artystów, pracowników instytucji kultury, aktywistów działających na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami, społeczników, a także nauczycieli, pracowników socjalnych. Tak szeroki klucz pozwoli nam poznać różne punkty widzenia, pozwoli skonfrontować się z różnymi, często ukrytymi barierami i przeszkodami, fizycznymi i mentalnymi, które uniemożliwiają społeczną integrację w polu sztuki. Tym działaniom będą towarzyszyły pokazy spektakli oraz działalność wydawnicza, której celem jest rozwój w Polsce studiów o niepełnosprawności, które na Zachodzie pomogły trwale i skutecznie zmienić społeczny wizerunek osób z niepełnosprawnościami, ukazując je jako godne, sprawcze i pełnowartościowe.
W serii wykładów, webinarów i dyskusji podejmiemy tematy związane ze strategiami reprezentacji niepełnosprawności w przestrzeni publicznej, oraz w namyśle o kulturze i sztuce. Zastanowimy się skąd biorą się określone obrazy niepełnosprawności i jak regulują one obecność/nieobecność osób z niepełnosprawnościami na polu aktywnego tworzenia kultury oraz w jaki sposób idea różnorodności biologicznej pozwala przekroczyć te krzywdzące przedstawienia. Dyskusje, które będziemy inicjować, będą komentować i odpowiadać na bieżącą sytuację osób z niepełnosprawnościami.
ROZMOWY
Już w lutym podjęliśmy dyskusję o strategiach reprezentacji niepełnosprawności w dramacie i teatrze, którą poprowadziła dr Ewelina Godlewska-Byliniak. Wychodząc od treści i sposobu przedstawienia niepełnosprawności w dramacie Maliny Prześlugi “Debil”, zastanawialiśmy się jak przekroczyć nieświadome i krzywdzące klisze w budowaniu obrazu niepełnosprawności w języku teatralnym, zwracaliśmy uwagę na pułapki w sięganiu po doświadczenie mniejszości przez reprezentantów większości, które przenoszą się nie na emancypację dyskryminowanej grupy, a zwiększają jej ucisk.
W marcu zaprosimy na kolejne spotkanie, tym razem m.in. z pływaczką, aktywistką, mistrzynią świata w pływaniu, paraolimpijką Karoliną Hamer oraz z Aleksandrą Petrus, artystką sceny polskiego stand-upu, o słownej przemocy, granicach w sztuce i o napięciu między śmiechem jako narzędziem demaskacji określonych klisz na temat niepełnosprawności, a śmiechem jako narzędziem opresji i stygmatyzacji. Spotkanie poprowadzi Filip Pawlak.
WYKŁADY
Teatrowi i bioróżnorodności poświęcona będzie – seria wykładów dr Katarzyny Ojrzyńskiej: “Na styku studiów o niepełnosprawności i humanistyki ekologicznej: niepełnosprawność, (bio)różnorodność, współzależność, przetrwanie”. Badaczka podejmie refleksję na temat rozwijających się od niedawna zielonych studiów o niepełnosprawności. Jest to dziedzina badań, która otwiera ciekawą perspektywę przydatną w rozważaniach nad miejscem zarówno sprawnego, jak i niepełnosprawnego człowieka w świecie oraz w działaniach aktywistycznych ukierunkowanych na budowanie inkluzywnego, bioróżnorodnego świata w duchu sprawiedliwości ekologicznej.
Przyjrzymy się pracom takich artystów z niepełnosprawnościami jak: Sunaura Taylor, Kenny Friesa, Clair Cunningham i Rafał Urbacki, które łączą perspektywę osobistą, skupioną na indywidualnym doświadczeniu niepełnosprawności z namysłem ekologicznym.
DOSTĘPNOŚĆ EDUKACJI ARTYSTYCZNEJ
W dialogu z ekologią humanistyczną i różnorodnością w sztuce przeprowadzimy serię rozmów o dostępność edukacji artystycznej. Dr Monika Kwaśniewska porozmawia z gronem międzynarodowych artystów o różnych strategiach włączania osób z niepełnosprawnościami w główny nurt edukacji artystycznej i życia teatralnego. Chcemy przyjrzeć się, w jaki sposób w różnych krajach europejskich realizowana jest polityka wyrównywania szans w dostępie do edukacji, reprezentacji osób z niepełnosprawnościami w instytucjach kultury, w tym przede wszystkim w teatrach i uczelniach przygotowujących do wykonywania zawodu aktorskiego.
Gośćmi tych spotkań będą twórcy m.in. z Moomsteatern w Szwecji, z Theater Babel Rotterdam w Holandii, z Blue Teapot Theater Company w Irlandii. Na tle tych doświadczeń przyjrzymy się polskiemu krajobrazowi edukacji artystycznej i zastanowimy, jakie kroki podjąć, by osoby z niepełnosprawnościami zyskały dostęp do profesjonalnej edukacji artystycznej.
WARSZTATY TEORII I DOŚWIADCZENIA
W ramach “Warsztatów teorii i doświadczenia”, prowadzonych przez dr Magdalenę Zdrodowską, podejmiemy próbę potraktowania bioróżnorodności jako narzędzia, poprzez które można na nowo pomyśleć o instytucji kultury/edukacji. W punkcie wyjścia znajdą się takie aspekty bioróżnorodności, które pozwolą postawić pytania o to co ludzkie, nie-ludzkie, transgatunkowe. Szczególnie interesująca będzie tu technika i figura protezy, relacje między protezami a ich użytkownikami oraz poczucie sprawczości w stosunku do protezy. Przeprowadzimy otwarty nabór na warsztaty i zaprosimy do działania artystów, aktywistów, działaczy – amputantów, wózkowiczów, protezowiczów.
HISTORIA ODMIENNOŚCI – spektakl familijny
Sercem tego sezonu będą dwie produkcje teatralne. Pierwszą z nich będzie “Historia odmienności” (tytuł roboczy) – spektakl familijny koprodukowany z Instytutem Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego, realizowany w namiocie cyrkowym. Przedstawienie powstanie z myślą o najmłodszych i ich rodzinach, którym pozwoli podjąć ważną rozmowę o tym, w jaki sposób od wieków dzielimy ludzi na swoich i obcych, pełnosprawnych i niepełnosprawnych, będących w normie i poza nią. Szczegóły już wkrótce.
KRÓLESTWA – spektakl koprodukowany z Teatrem Guliwer
Pomysłodawczynią “Królestw” jest Marta Stańczyk – aktorka z autyzmem pracująca od lat w zespole Teatru 21. Spektakl powstanie na podstawie jej tekstu, który narodził się w czasie ścisłej izolacji i jest wyrazem tęsknoty za bliskim kontaktem z przyrodą, za możliwością wyjścia z domu i wejścia w relacje z otaczającym światem. Szczegóły już wkrótce.
Program edukacyjny wokół spektakli składał się będzie z rozbudowanych działań warsztatowych uzupełniających proces powstawania przedstawień. Swoimi działaniami zamierzamy objąć zarówno widzów (dorosłych i dzieci), jak i współpracujących z nami artystów i pracowników instytucji publicznych.
Wierzymy, że mądra, empatyczna, porzucająca postawę strachu przed różnicą edukacja jest szansą na realną zmianę w kreowaniu negatywnego wizerunku osób z niepełnosprawnościami, osób odbiegających od przyjętej normy. Dlatego szereg działań artystycznych w ramach trzeciego sezonu Centrum Sztuki Włączającej: Nie zostawiaj nikogo w tyle kierujemy do dzieci i ich rodziców, uczniów i nauczycieli.
O!SWÓJ – warsztaty dla uczniów i nauczycieli
Przygotowaliśmy kolejną edycję projektu O!SWÓJ, w którym nasi twórcy i aktorzy spotkają się z uczniami i nauczycielami. Podczas rozmów, warsztatów, wspólnego oglądania spektakli będziemy rozwijać umiejętności przełamywania barier, porzucania stereotypów, budowania relacji z innym bez względu na jego wygląd, sprawność, status ekonomiczny. Chcemy zachęcić dzieci, rodziców, nauczycieli do pomyślenia o innym nie poprzez deficyty czy braki, ale poprzez jego potencjalności i możliwości.
WOLNA SZKOŁA 21
Wychodząc od idei szkół demokratycznych opartych na potencjale ich twórców i uczestników, chcemy stworzyć platformę wymiany umiejętności adresowaną do osób z niepełnosprawnościami i ich sojuszników/sojuszniczek. Dziś osoby z niepełnosprawnością intelektualną mogą uczęszczać do szkoły do 24. roku życia. Dalsze formy dokształcania, rozwijania nowych umiejętności odpowiadających indywidualnym potrzebom, są dla nich w ramach obowiązującego systemu edukacji niedostępne. Inspirując się koncepcją możliwości filozofki Marthy Nussbaum, chcemy zainicjować nową formułę wolnej szkoły dla osób z niepełnosprawnościami, w której każdy będzie mógł w pełni funkcjonować wykorzystując swój potencjał, a zatem żyć dobrze.
Dlatego też w tym sezonie, poświęconym uważności na społeczne otoczenie, w którym funkcjonujemy i na różne formy synergii, dzięki którym możemy podążać razem w kreowaniu przestrzeni wspólnego życia, uwzględniając wszystkich jej mieszkańców, rozpoczynamy pracę nad nowym projektem o nazwie Wolna Szkoła 21.
WYDAWNICTWA W RAMACH SERII “ODZYSKIWANIE OBECNOŚCI”
W ramach naszej działalności wydawniczej rozpoczynamy prace nad przekładami kolejnych dwóch książek z obszaru studiów o niepełnosprawności, które ukażą się w serii Odzyskiwanie obecności. Partnerem serii jest Narodowa Galeria Sztuki Zachęta.
W “Estetyce niepełnosprawności” Tobin Siebers zastanawia się dlaczego o pewnych ludziach, rzeczach, widokach mówimy od razu, że są piękne? Co sprawia, że jedne ciała uznajemy za estetyczne i dążymy, by zbliżyć się do ich ideału, a o innych mówimy, że są odrażające, brzydkie? Co z naszymi wyobrażeniami o pięknie ma wspólnego sztuka i kanony, które tworzy? Siebers zabiera nas w podróż po sztuce współczesnej i zaprasza do wspólnego namysłu nad wyobrażeniami o zdrowiu i chorobie, sprawności i niepełnosprawności, które towarzyszą nam na co dzień i według których budujemy relacje społeczne. Siła tych wyobrażeń sprawia, że unikamy pewnych obrazów i pewnych grup społecznych, które się z nimi kojarzą. Autor tej nagrodzonej wpływową nagrodą University of Michigan Press Book książki udowadnia, że fundamentem sztuki XX wieku jest właśnie niepełnosprawność, i że sztuka nie może się obejść bez ciała i jego kruchej materialności.
Naszym drugim, niemniej istotnym wydawnictwem będzie “Ustanawianie normy” Leonarda Davisa, w którym ten uznany, amerykański badacz studiów o niepełnosprawności analizuje historię dyskursu wokół pojęcia „normy”, który dojrzewał w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych w ciągu ostatnich 250 lat. Proces ten wiąże z tworzeniem się państwowości wykluczających ze swojej tożsamości niepełnosprawne fizycznie mniejszości. Pokazuje pułapki kultury opartej na zmyśle wzroku, jak i na ideale fizycznej całości i kompletności.
Wiele napisano już w studiach o niepełnosprawności o historii niepełnosprawnego ciała, koncentrując się właśnie na niepełnosprawności. Jednak jeżeli chcemy zrozumieć konstrukcję niepełnosprawności, musimy zrozumieć konstrukcję normalności. Problemu nie stanowi osoba niepełnosprawna, lecz sposób, w jaki wyobrażona „norma” kreuje „problem” niepełnosprawnej osoby.
REZYDENCJE
W tym sezonie kontynuujemy cykl rezydencji artystycznych, które zainicjowaliśmy projektem “EXIT”. Artystka wizualna, performerką Karoliną Wiktor, która w zeszłym roku przygotowała internetowy performans “Spacer”, poprowadzi cykl dyżurów afazjańskich z osobami po udarze. W oparciu o te spotkania, powstanie “Serial rehabilitacyjny chorych neurologicznie”. Jak pisze Karolina Wiktor: „Jako osoba niesprawna neurologicznie po dwóch udarach wiem, że żeby wrócić do częściowej sprawności rehabilitacja musi być wielotorowa i nieustanna. Holistyczne podejście jest kluczowe w tej materii. Oprócz władzy we wszystkich kończynach i koordynacji ciała, niezmiernie ważny jest aspekt funkcji poznawczych. A myślę tu o pisaniu, czytaniu, liczeniu oraz funkcjach psychologicznych, włącznie z pamięcią i koncentracją. Dopiero razem tworzą możliwość, pokonania stwora jakim jest np. udar niedokrwienny”.
WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA
W ramach naszej międzynarodowej współpracy już się cieszymy na gościnne występy w niemieckim Münchner Kammerspiele, internetowy festiwal Trasna na Line czy też rezydencję w Teatrze Per Art z Nowego Sadu. Zamierzamy zainicjować pokazy on-line spektakli w ramach Międzynarodowej Sceny Inkluzywnej.
Już od kwietnia rozpoczniemy polską prezentację międzynarodowych wykładów performatywnych „DIS_Lecture” tworzonych przez artystów z niepełnosprawnościami pod kuratorską opieką Sašy Asentićia , przygotowanych we współpracy z berlińską sceną Sophiensæle. Cykl odsłon rozpoczniemy od pokazu performansu “Ciało w ciało z Marilyn” (Teatr 21), pokażemy również prace artystów z Nowego Sadu i Hamburga. W ramach zoomowych webinarów Dalibor Šandor, Natalija Vladisavljević, Dennis Seidel, Maja Kowalczyk i Aleksandra Skotarek podzielą się swoimi praktykami artystycznymi, które rozwijają w dziedzinie współczesnych sztuk performatywnych. Artyści
zastanowią się nad tańcem, niepełnosprawnością, polityką tekstu i ciała, a także sytuacjami wykluczenia, izolacji i oporu. Wraz ze swoimi wieloletnimi współpracownikami wkraczają w sektor, z którego są historycznie wykluczeni: w dziedzinę teorii i dyskursu o tańcu i performansie.
„DIS_Lecture” to cykl stworzony przez Sašę Asentićia jako przystępny format, który w założeniu ma rozwijać kulturę krytyczną, w której tworzenie mają być zaangażowani twórcy z niepełnosprawnościami, który ma rozwijać postawę solidarności w tańcu uwzględniającą kooperację twórców o różnych możliwościach. Jego celem jest stworzenie warunków dla niepełnosprawnych tancerzy i performerów do spotkania się i publicznego dzielenia się swoją pracą.
