Ewelina Godlewska-Byliniak (red.), Justyna Lipko-Konieczna (red.)
Wydawnictwo: Biennale Warszawa, Fundacja Teatr 21
ISBN/ISSN: 978-83-950655-4-5
Miejsce wydania: Warszawa
Rok wydania: 2018
„Niepełnosprawność i społeczeństwo. Performatywna siła protestu” to książka wypływająca z namysłu nad protestem osób z niepełnosprawnościami, łącząca perspektywę teoretyczną, aktywizm społeczny, namysł nad historią ruchów osób z niepełnosprawnościami i praktykę artystyczną.
Punktem wyjścia jest tu z jednej strony trwający 40 dni protest osób z niepełnosprawnościami i ich opiekunów, który miał miejsce w polskim sejmie na przełomie kwietnia i maja 2018 roku, z drugiej strony pytanie o różne formy oporu i walki uruchamiane, poddawane krytycznej refleksji, wprawiane w ruch w polu działań teatralnych i performatywnych. Stąd odniesienie do aktualnego spektaklu Teatru 21 – „Rewolucja, której nie było” – nad którym praca toczyła się równolegle do pracy nad niniejszą publikacją. Bezpośrednim śladem spektaklu w książce są teksty Barbary Lityńskiej – jednej z aktorek Teatru 21 – które zostały w nim wykorzystane. Jako silna wypowiedź autorska zafunkcjonowały one w publikacji jako wprowadzenie i komentarz do rozważań na temat protestów osób niepełnosprawnych, w tym ich historycznych kontekstów. „Rewolucja, której nie było” – przywołana tutaj jako punkt odniesienia, potraktowana została również jako konsekwencja wcześniejszych działań Teatru 21 i jego zaangażowania. Stąd odwołanie do jednej z wcześniejszych akcji performatywnych – „Pesach to święto wolności” z kwietnia 2016 roku, która zyskuje nową siłę, kiedy spojrzy się na nią przez pryzmat późniejszego protestu w sejmie – skłania do refleksji na temat języka, autonomii, podmiotowości w kontekście niepełnosprawności.
Historyczny kontekst stanowią tu przede wszystkim teksty źródłowe z lat 70. wprowadzające nas w założenia brytyjskiego Związku Niepełnosprawnych Fizycznie Przeciwko Segregacji (UPIAS), którego działalność polityczna i intelektualna dała podwaliny pod tzw. społeczny model niepełnosprawności. Stał się on ważny dla rozwoju aktywizmu osób z niepełnosprawnościami, które rozpoznane zostały jako siła polityczna, a także dla studiów o niepełnosprawności w Wielkiej Brytanii. O ruchu osób niepełnosprawnych w kontekście innych ruchów emancypacyjnych i na rzecz praw obywatelskich traktuje tekst Toma Shakespeare’a – jednego z najważniejszych badaczy brytyjskich disability studies.
Innym ważnym kontekstem historycznym przywołanym w publikacji jest historia protestów osób niepełnosprawnych w Stanach Zjednoczonych, przywołana za sprawą fotografii Toma Olina, dokumentującego działania amerykańskich aktywistów od lat 80. W centrum publikacji znajdują się teksty odnoszące się wprost do protestu sejmowego, uruchamiające różne głosy typy dyskursów – rozmowa aktywistów i osób zaangażowanych w protest, tekst publicystyczny komentujący protest i rozpoznający jego znaczenie jeszcze w takcie jego trwania, w końcu tekst stawiający w kontekście protestu pytanie podstawowe z ducha Hannah Arendt – o prawo do posiadania praw.
